Формативті / Қалыптастырушы бағалау

Формативті / Қалыптастырушы бағалау 

Формативті бағалау – сыныпта күнделікті жұмыс барысында жүргізілетін бағалау түрі, оқушылар үлгерімінің ағымдағы көрсеткіші болып табылады, оқыту барысында оқушылар мен мұғалім арасындағы жедел өзара байланысты, оқушы мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді және білім беру процесін жетілдіруге мүмкіндік береді.

Формативті бағалау үлгерімді ағымдағы бақылауды жүргізу қағидалары шеңберінде ҚР Оқу-ағарту Министрлігі әзірлеп, №125 Бұйрықтың өзекті нұсқасына енгізілді.

Функционалдылық жұмыс істеу үшін журналда келесі ережелер сақталуы тиіс: 

• сынып баптауларында журнал түрі - жиынтық бағалау журналы;
• сынып ағымдағы оқу жылында (2023-2024) оқиды; 

Формативті бағалауды пәннің журналында да, сабақ парақшасында да қоюға болады:

Журналдың бір ұяшығына қатысу туралы белгілер және формаливті бағалаудың белгісін қоюға болады. 

Қатысу туралы белгілер кіші әріптермен енгізіледі, мысалы «к» - кешікті. Формативті белгі баға түрінде енгізіледі, минималды мән - 1, максималды мәні - 10.

Сабаққа қатысу

Пернетақтадан тек келесі таңбаларды енгізу үшін қолдану керек:

• ж – «кішкентай», дәлелсіз себептермен болмауын белгілеу үшін;
• д – «кішкентай», дәлелді себеппен болмауын белгілеу үшін;
• а – «кішкентай», ауру себебі бойынша болмауын белгілеу үшін;
• к – «кішкентай», сабаққа кешігуін белгілеу үшін;

Журналдардың қағаз түрлеріне арналған стандарттарға сәйкес, журналдың басып шығарылған нұсқасында «к» белгісі есепке алынбайды, «а» және «д» белгілері «ж» белгісіне ауысады.

Формативті бағалау қалай есептеледі?

Мұғалім келесі дифференциацияға сәйкес оқушылардың оқу жетістіктерінің прогресін балл түрінде журналға тіркейді:

• 1 балл – оқу тапсырмаларын 0% ден, 10% дейін орындады, қателіктер жіберілді, сабақта пассивті, мұғаліммен кері байланыс нәтижелері бойынша қорытынды жасамайды, тапсырмаларды орындау кезінде дербестік танытпайды, өткен материалды білмейді;
• 2 балл – оқу тапсырмаларын 20% - ға дейін орындады, қателіктер жіберілді, сабақта пассивті, мұғаліммен кері байланыс нәтижелері бойынша әрдайым тиісті қорытынды жасай бермейді, тапсырмаларды орындау кезінде дербестік танытпайды;
• 3 балл – оқу тапсырмаларының 30% - на дейін орындады, қателіктер жіберілді, қателіктерін түзетуге тырысады, сабақта кейде белсенділік танытады, оқу тапсырмаларын орындау кезінде мұғалімнің/ата-ананың/құрдастарының қолдауына мұқтаж;
• 4 балл - оқу тапсырмаларының 40% - на дейін орындады, қателіктер жіберді, қателерді түзету кезінде көмекке мұқтаж, әрдайым белсенді бола бермейді, кейде тапсырмаларды орындау кезінде дербестік танытады;
• 5 балл -  50%-ға дейін оқу тапсырмаларын орындады, 5-ке дейін қателіктер жіберді, мұғалімнің көмегіне мұқтаж, сабақта әрдайым белсенді бола бермейді, кейде мүмкін болатын тапсырмаларды орындау кезінде дербестік танытады;
• 6 балл - оқу тапсырмаларының 60%-на дейін орындады, 4-ке дейін қате жіберді, мұғалімнің көмегіне мұқтаж, сабақта ынталы, орташа күрделі тапсырмаларды өз бетінше орындай алады;
• 7 балл -  оқу тапсырмаларының 70% - ға дейін орындады, 3-ке дейін қате жіберді, қателіктерді уақтылы жойды, сабақта белсенді, тапсырмаларды орындау кезінде дербестік танытады;
• 8 балл -  оқу тапсырмаларының 80% - на дейін орындады, 1-2 елеусіз қателіктер жіберді, мұғалімнің пікірлері негізінде өз қателіктерін түзетеді, белсенді, тәуелсіз;
• 9 балл -  оқу тапсырмаларының 90% - на дейін орындады, тапсырмаларды орындау кезінде шамалы дәлсіздіктерге жол берді, қатемен жұмыс істейді, белсенді, дербес;
• 10 балл -  оқу тапсырмаларының 100% орындады, қателіктер жібермеді, белсенді, тәуелсіз, түсіндіре алады, жауаптарын негіздейді.

Формативті белгілер оқушының есептік кезеңдегі жалпы үлгеріміне әсер етеді: тоқсан немесе жартыжыл шеңберінде.

Оқушының қорытынды бағасын есептеу формуласы мақалада қолжетімді: Критериалды бағалау журналды толтыру бойынша нұсқаулық.

Формативті бағалау туралы жиі қойылатын сұрақтар

1. Бір сабақтың аясында формативті белгілерді (бұдан әрі - ФБ) барлық оқушыларға қою қажет пе?

Жоқ, ФБ тек мұғалім сабақ барысында сұрақ қоятын оушыларға қойылады. Яғни, мұғалім сұраған балаларға ғана қойылады. 

2022 жылғы 12 мамырдағы №193 бұйрықтан үзінді:

5. Формативтік бағалау кезінде мұғалім сабақта кері байланысты жүзеге асырады. Педагог білім алушылардың санын, кері байланысты беру нысанын және жиілігін дербес анықтайды.

2. Егер оқушы оқу тапсырмасын орындамаса, оған ФБ қою керек пе?

Егер мұғалімнің сауалнамасы кезінде оқушы оқу тапсырмасын орындамаса, мұғалім ата-анаға кері байланыс ретінде ФБ қоюы керек.

Егер оқушы жұмыс нәтижелерін ұсынбаса / сабақта жауап бере алмаса, мұғалім жоғарыда сипатталған баллға сәйкес ФБ баллын қояды.

3. ФБ қою кезінде Сабақ парақшасындағы түсініктеме қою міндетті ме?

ФБ өткізу кезеңінде кеңейтілген түсініктеме міндетті емес. Түсініктеме мұғалімнің қалауы бойынша, мұғалім кері байланыс ретінде қойылған белгінің түсіндірмесін немесе себебін енгізуді талап еткен кезде қойылады.

2022 жылғы 12 мамырдағы №193 бұйрықтан үзінді:

Формативті бағалау нәтижелерін ұсыну білім алушылардың орындалған жұмыстарында және/немесе электронды журналдарда балл түрінде жүзеге асырылады, қажет болған жағдайда мұғалім түсініктемелер енгізеді.

4. БЖБ / ТЖБ өткізу кезеңінде ФБ-мен не істеу керек?

Бөлім (БЖБ) үшін жиынтық бағалау жүргізу кезеңінде - мұғалім осы күні оқу тапсырмаларының нәтижелерін қояды. Бұл БЖБ сабақтың 15-20 минутында, ал қалған сабақ стандартты форматта өтетіндігіне байланысты.

Тоқсандық жиынтық бағалауды (ТЖБ) өткізу кезеңінде - мұғалім ФБ жұмыс типін қалдырады.  Журналға тек сабаққа қатысу туралы белгілер (егер сабақты өткізіп алған оқушылар болса) қойылады. Сабақтағы жұмыс типі өзгертілмейді және жаңасы қосылмайды. Себебі ФБ жұмыс типі әдепкі түрінде орналастырылады, ал басқа жұмысты қосу тек Сабақ парақшасында көрінеді, журналда өзгерістер болмайды. Мәселе жеке шешіледі, бұл тармақ ұсыныс болып табылады.

Ескерту: «Журналды уақытылы жүргізу» есебінде ТЖБ жүргізілген күні «сызықша» көрсетіледі, бұл осы күні формативті белгілердің жоқтығын білдіреді және журналды дұрыс жүргізбеу немесе қызметкер тарапынан қате болып табылмайды.

5. Егер сабақ күні қосымша тексеруді (диктант, мазмұндама, шығарма) қажет ететін бақылау жұмыстары жүргізілсе, журналдағы бағалармен не істеу керек?

Егер пән бойынша диктант, мазмұндама немесе қандай да бір зертханалық жұмыс өткізілетін болса, онда жұмыс жүргізілетін күні журналға тиісті «Жұмыс типін» қосуға болады.
Ол үшін келесі іс-әрекеттерді жасау қажет:

• сабақ парақшасына өту (пән бойынша журнал бетінде тұрған күннің үстіне басу);
• «Жұмысты қосу» батырмасына басу;
• мысал ретінде «Диктант» - жұмыс типін таңдау;
• «Жасау» батырмасына басу.

Ескерту: ФБ жұмыс типі әдепкі бойынша тұрады, ал басқа жұмысты қосу тек сабақ бетінде көрінеді, журналда өзгерістер болмайды. Мәселе жеке шешіледі, бұл тармақ ұсыныс болып табылады.

Орындалған жұмыс үшін бағаны «Формативті баға» деген жұмыс типі бар бағанаға қою қажет, себебі басқа жұмыс типтерінде баға қою мүмкіндігі жоқ.